O co chodzi z kredytami frankowymi – wyjaśnienie problemu krok po kroku

O co chodzi z kredytami frankowymi – wyjaśnienie problemu krok po kroku

O co chodzi z kredytami frankowymi – wyjaśnienie problemu krok po kroku

Kredyty we frankach szwajcarskich, powszechnie zwane ""kredytami frankowymi"", przez wiele lat stanowiły popularną ofertę na polskim rynku finansowym. Dziś wokół nich narosło wiele pytań, kontrowersji i nieporozumień. W tym obszernym przewodniku wyjaśniamy: na czym dokładnie polega kredyt we frankach, jakie ryzyka i konsekwencje wiążą się z zaciągnięciem tego zobowiązania, czym są klauzule abuzywne i jakie są prawne możliwości walki o swoje prawa przez kredytobiorców frankowych. Omówimy również terminy takie jak odfrankowienie, unieważnienie umowy, przewalutowanie, spread walutowy oraz kluczowe znaczenie wyroku TSUE i działalności instytucji takich jak Rzecznik Finansowy i Fundusz Wsparcia Kredytobiorców. To kompendium wiedzy na temat każdego aspektu kredytu frankowego.

Kredyt we frankach – definicja

Kredyt we frankach to rodzaj kredytu hipotecznego lub mieszkaniowego, w którym wysokość zadłużenia i rat jest wyrażona we frankach szwajcarskich (CHF). W praktyce jednak wypłata środków oraz spłata kredytu najczęściej odbywa się w polskich złotych (PLN). Oznacza to, że saldo zadłużenia jest uzależnione od wartości franka, a nie złotówki, mimo że środki „realnie” są przekazywane i zwracane w walucie krajowej. Na tym polega główna cecha i istota kredytu frankowego.

Frank szwajcarski jako miernik wartości kredytu

Frank szwajcarski (CHF) w konstrukcji kredytu frankowego pełni rolę miernika wartości. Oznacza to, że wszelkie obliczenia dotyczące zadłużenia, ustalania rat czy rozliczeń dokonuje się w oparciu o wartość tej waluty. Na koniec to kurs CHF decyduje, ile rzeczywiście wynoszą zobowiązania kredytobiorcy. Mimo że spłaty są dokonywane w złotówkach, podstawa do ich przeliczania jest zawsze kurs franka ustalany przez bank lub ogłaszany przez NBP – w zależności od okresu i okoliczności.

Rodzaje kredytów frankowych: indeksowany i denominowany

W polskiej rzeczywistości kredyty frankowe występowały w dwóch formach:

  • Kredyt denominowany: W tym wariancie kwota kredytu była określona w CHF, ale wypłata następowała w PLN. Wszystkie rozliczenia dotyczyły wartości wyrażonej we franku, lecz środki trafiały do kredytobiorcy w złotówkach (po kursie kupna banku w dniu wypłaty).
  • Kredyt indeksowany: W tym przypadku kwota kredytu określana była w złotówkach, a następnie przeliczana na CHF po kursie ustalonym przez bank. Spłata następowała w PLN, ale każdorazowo przeliczano ratę na franki po aktualnym kursie sprzedaży.

W obydwu wariantach ostateczne saldo zadłużenia oraz rata zależały od kursu franka szwajcarskiego ustalanego przez banki.

Jak kurs franka wpływa na wysokość kredytu?

Kluczowym elementem każdego kredytu frankowego jest kurs franka szwajcarskiego. Kurs ten decyduje bezpośrednio o wysokości miesięcznych rat oraz całkowitego zadłużenia kredytobiorcy. Zmiany kursowe mogą spowodować wzrost lub spadek tych wartości. Szczególnie istotne okazały się gwałtowne wzrosty kursu CHF: w 2008 roku oraz w 2015 roku, kiedy to kurs franka znacząco się umocnił względem złotówki. W efekcie – wiele osób, które zaciągnęły kredyt na przeciętnych warunkach, po kilku latach spłaty posiadało o wiele wyższe zadłużenie niż w momencie zaciągania kredytu.

Skutki wzrostu kursu franka:

  • Wzrost kwoty raty miesięcznej wyrażanej w złotówkach.
  • Wzrost całkowitej kwoty zadłużenia (często saldo przewyższało wartość nabytego mieszkania).
  • Trudności ze spłatą kredytu ze względu na gwałtownie rosnące zobowiązania.

Tabela: Wpływ kursu CHF na zadłużenie

OkresKurs CHF/PLNRata w PLN (przykład)
20062,40800 zł
20154,201400 zł
20234,601600 zł

Rzeczywiście, zmiany kursowe są głównym powodem problemów większości frankowiczów.

Rola banków i spread walutowy

Bardzo istotnym czynnikiem zwiększającym koszty kredytów frankowych był spread walutowy, czyli różnica pomiędzy kursem kupna a sprzedaży waluty stosowaną przez bank. Banki samodzielnie ustalały te kursy w swoich tabelach, co często oznaczało, że kredytobiorcy płacili więcej niż wynikałoby to ze średnich notowań rynkowych.

Co oznacza spread walutowy?

  • Wysokość raty była przeliczana po wyższym (sprzedaży) kursie CHF niż ten, po którym wypłacono kredyt (kupna).
  • Koszty obsługi kredytu rosły o kilka procent w skali każdej raty.
  • Rozbieżności między kursami bankowymi a rynkowymi prowadziły do nieprzejrzystości i nadużyć.

Ryzyko kursowe po stronie kredytobiorcy

Jedną z największych kontrowersji związanych z kredytami frankowymi było przerzucenie praktycznie całego ryzyka kursowego na kredytobiorców. To oni ponosili negatywne skutki zmiany kursu waluty, chociaż bardzo często nie byli należycie poinformowani o możliwych ryzykach lub minimalizowano ich wpływ w trakcie prezentowania produktu.

Skutki przeniesienia ryzyka:

  • Kredytobiorcy ponosili ryzyko gwałtownych zmian kursu, które mogły diametralnie zwiększyć miesięczne zobowiązania.
  • Brak pełnej, rzetelnej informacji o potencjalnych negatywnych konsekwencjach.

Klauzule abuzywne w umowach frankowych

Bardzo wiele umów kredytowych na rynku polskim zawierało tzw. klauzule niedozwolone, czyli klauzule abuzywne. Były to zapisy umożliwiające bankom samodzielne i jednostronne ustalanie kursów walut, po których przeliczane były raty oraz saldo zadłużenia.

Przykład: Umowa zawierała zapis, w którym bank określał, że do przeliczeń używane będą kursy z tabeli banku, bez jasnych kryteriów ich ustalania. Dla sądów był to wystarczający powód do uznania zapisów za abuzywne, ponieważ kredytobiorca nie miał realnego wpływu na kształtowanie swojego zobowiązania.

Obecność klauzul abuzywnych stanowi obecnie podstawę do domagania się unieważnienia lub odfrankowienia umowy w sądzie przez klientów.

Wyrok TSUE i przełom w sprawach frankowych

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał wyrok, który miał kluczowe znaczenie dla kredytobiorców frankowych w Polsce. Sąd potwierdził, że umowy zawierające klauzule abuzywne mogą być unieważniane, a kredytobiorcy mają prawo występować z roszczeniami wobec banków na tej podstawie.

Wyrok TSUE stał się impulsem do masowego składania pozwów oraz rozpoczął lawinę korzystnych dla klientów orzeczeń sądów krajowych.

Odfrankowienie i unieważnienie umowy frankowej

Na drodze sądowej kredytobiorcy mają obecnie dwie główne możliwości:

  • Odfrankowienie umowy – polega na usunięciu z umowy klauzul abuzywnych oraz przeliczeniu kredytu na zwykły kredyt złotowy, oparty na wskaźniku WIBOR zamiast LIBOR CHF. Pozwala utrzymać ważność umowy, ale na zasadach korzystniejszych dla klienta (niższe raty, stabilność zadłużenia).
  • Unieważnienie umowy frankowej – umowa traktowana jest tak, jakby nigdy nie została zawarta. Strony są zobowiązane do wzajemnego rozliczenia się (bank zwraca klientowi sumę wpłat, klient zwraca uzyskany kapitał). Hipoteka zostaje wykreślona, a kredytobiorca może odzyskać część lub nawet całość środków.

Różnice pomiędzy odfrankowieniem a unieważnieniem

KryteriumOdfrankowienieUnieważnienie
Skutek prawnyKredyt przeliczony na PLN, umowa nadal obowiązujeUmowa nie istnieje od chwili jej zawarcia
Wsparcie sąduUsunięcie abuzywnych klauzulOrzeczenie nieważności umowy
HipotekaPozostajeZostaje wykreślona
Konieczność rozliczeniaZwrot nadpłat klientowiWzajemne rozliczenia kapitałowe
KorzyściObniżenie raty, przewidywalnośćOdzyskanie środków, koniec zobowiązania

Przewalutowanie kredytu frankowego

Przewalutowanie oznacza przeliczenie pozostałego do spłaty zadłużenia na złotówki. W praktyce jednak nie daje ono frankowiczom możliwości odzyskania nadpłaconych pieniędzy ani zwrotu kosztów. Przewalutowanie nie jest tożsame z odfrankowieniem czy unieważnieniem i zwykle, pod kątem opłacalności, jest najmniej korzystnym rozwiązaniem dla kredytobiorcy.

Pozwy frankowe i statystyki wyroków

Kredytobiorcy, którzy czują się poszkodowani działaniami banków, mogą składać pozwy frankowe. Najczęściej ich podstawą są klauzule abuzywne bądź gwałtowny wzrost zadłużenia wywołany kursem CHF.

Aktualne statystyki sądowe wykazują, że ponad 90% spraw frankowych kończy się korzystnie dla kredytobiorców. Potwierdzają to liczne wyroki sądów polskich wydane po wyroku TSUE.

Pomoc dla frankowiczów: ustawa antyspreadowa, Fundusz Wsparcia Kredytobiorców, opinie Rzecznika Finansowego

Ustawa antyspreadowa

W odpowiedzi na rosnące napięcia wokół kredytów frankowych w 2011 roku wprowadzono ustawę antyspreadową. Pozwoliła ona kredytobiorcom spłacać raty bezpośrednio we frankach szwajcarskich lub po kursie NBP, czyli bez sztucznie zawyżonego spreadu ustalanego przez banki. Powstrzymało to dalsze nieuzasadnione podwyższanie kosztów kredytów.

Fundusz Wsparcia Kredytobiorców

Osoby, które znalazły się w trudnej sytuacji finansowej z powodu wzrostu zadłużenia, mogą korzystać z Funduszu Wsparcia Kredytobiorców. Fundusz ten został powołany po to, aby zapewniać państwową pomoc w spłacie kredytów frankowych osobom, które mają kłopoty z regulowaniem rat.

Rzecznik Finansowy

Rzecznik Finansowy odgrywa ważną rolę jako instytucja wspierająca frankowiczów. Jego opinie są pomocne w sprawach sądowych i potwierdzają wiele nieprawidłowości w funkcjonowaniu i konstruowaniu umów kredytowych przez banki. Z opinii Rzecznika mogą korzystać zarówno osoby prywatne, jak i kancelarie prowadzące spory sądowe.

Zalety i wady kredytów frankowych

Zalety kredytów frankowych (historycznie):

  • Niższe oprocentowanie dzięki stawce LIBOR CHF w porównaniu do kredytów złotowych (do 2015 roku była to bardzo wyraźna przewaga, często skutkująca niższymi ratami po podpisaniu umowy).
  • Szansa na uzyskanie większej kwoty kredytu przy tej samej zdolności kredytowej (przy niskim kursie CHF na starcie).

Wady kredytów frankowych:

  • Nieograniczone ryzyko kursowe w całości po stronie kredytobiorcy.
  • Nieprzejrzystość rozliczeń wynikająca ze spreadu oraz różnych kursów sprzedaży/kupna walut ustalanych przez banki.
  • Obecność klauzul abuzywnych w umowach, które prowadziły do szeregu nadużyć i pozwoliły na zmienność zobowiązania manipulowaną przez banki.
  • Brak rzetelnej informacji dla klientów o potencjalnym zagrożeniu, co prowadziło do wielu dramatów finansowych.

Podsumowanie

Kredyt we frankach to złożony produkt finansowy, który miał przynieść niewielkie raty, a w praktyce okazał się pułapką dla setek tysięcy Polaków. Kluczowymi problemami okazały się: klauzule abuzywne, nieprzejrzystość kursowa, ryzyko przeniesione na klienta i nieuczciwe praktyki banków. Możliwościami wyjścia z tej sytuacji są obecnie unieważnienie umowy, odfrankowienie oraz uzyskanie wsparcia finansowego m.in. od Funduszu Wsparcia Kredytobiorców. Przepisy, wyroki sądowe na czele z orzeczeniem TSUE oraz opinie Rzecznika Finansowego jasno wskazują, że frankowicze mogą skutecznie walczyć o swoje prawa. Współczesna praktyka sądowa dowodzi, że zdecydowana większość sporów kończy się korzystnie dla osób, które zdecydują się podjąć walkę o swoje finanse.

Jeśli jesteś osobą posiadającą kredyt frankowy – warto zorientować się w możliwościach prawnych, jakie obecnie masz. Pamiętaj, że skuteczne dochodzenie swoich praw najczęściej prowadzi do realnych korzyści finansowych i uwolnienia się od niepewności kursowej przewalutowanego zobowiązania.

Dlaczego kredyt we frankach był tańszy?